Τα εμβόλια προλαμβάνουν νόσους οι οποίες σε διαφορετική περίπτωση θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας, μόνιμη αναπηρία ή ακόμη και θάνατο. Τα εμβόλια χορηγούνται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο με σκοπό την προστασία από τις σοβαρές ασθένειες.
Για παράδειγμα, στη διάρκεια του 2018 περίπου το 86 % των βρεφών παγκοσμίως έλαβαν τρεις δόσεις του εμβολίου που προστατεύει από τη διφθερίτιδα, τον τέτανο και τον κοκκύτη (DTP), και το 85 % των βρεφών ανά τον κόσμο έλαβαν τρεις δόσεις εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας (1).
Σε αντίθεση με τη θεραπεία που παρέχεται για την ίαση μιας ασθένειας, τα εμβόλια χορηγούνται συνήθως σε υγιή άτομα για την πρόληψη της ασθένειας. Ως εκ τούτου, τα μακροπρόθεσμα οφέλη του εμβολιασμού μπορεί να μην είναι άμεσα εμφανή.
Πολλές μεταδοτικές ασθένειες σήμερα είναι πολύ σπάνιες χάρη στον εμβολιασμό, με αποτέλεσμα να λησμονούνται μερικές φορές οι αρνητικές συνέπειες των ασθενειών αυτών. Εάν οι άνθρωποι σταματούσαν να εμβολιάζονται, πολλές από τις εν λόγω ασθένειες και οι εστίες τους θα μπορούσαν και πάλι να κάνουν την εμφάνισή τους.
Παράδειγμα: ιλαρά
Η ιλαρά είχε σχεδόν εξαλειφθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Ωστόσο, από τον Οκτώβριο του 2016, παρατηρήθηκε επανεμφάνιση της ιλαράς στην ΕΕ/στον ΕΟΧ, με εστίες σε αρκετές χώρες (2), λόγω της μείωσης των εμβολιασμών.
Η ιλαρά μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρής μορφής ή ακόμη και απειλητική για τη ζωή. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ενημερωτικό δελτίο για την ιλαρά.
Η μόνη προστασία κατά της ιλαράς είναι ο εμβολιασμός. Το εμβόλιο MMR προστατεύει από την ιλαρά, την παρωτίτιδα και την ερυθρά. Το εμβόλιο MMR είναι ασφαλές και αποτελεσματικό.
Παράδειγμα: κοκκύτης
Ο κοκκύτης είναι ασθένεια που προσβάλλει τους αεραγωγούς. Μεταδίδεται πολύ εύκολα. Μπορεί να απαιτηθεί νοσηλεία για τα βρέφη και ο κίνδυνος επιπλοκών και νοσηλείας αυξάνεται στα βρέφη ηλικίας μικρότερης των 3 μηνών. Μπορεί να προκαλέσει σοβαρούς σπασμούς βήχα και διαρκεί συνήθως τρεις έως έξι εβδομάδες.
Στις επιπλοκές περιλαμβάνονται η πνευμονία, η εγκεφαλοπάθεια (ασθένεια του εγκεφάλου), οι επιληπτικές κρίσεις και ακόμη και ο θάνατος. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ενημερωτικό δελτίο για τον κοκκύτη.
Ο εμβολιασμός κατά του κοκκύτη έχει ενταχθεί στα εθνικά προγράμματα ανοσοποίησης της ΕΕ. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται τα παιδιά από τον κοκκύτη και το εμβόλιο έχει μόνο ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες. Περίπου το 20% των βρεφών μπορεί να παρουσιάσουν ερυθρότητα και πόνο στο σημείο της ένεσης. Λιγότερο από το 5% θα παρουσιάσουν πυρετό.
Τα εμβόλια χρησιμοποιούνται παγκοσμίως ως ένα πολύ αποτελεσματικό μέσο για την προστασία των ανθρώπων από τις λοιμώδεις νόσους. Επίσης, συμβάλλουν στην πρόληψη της εξάπλωσης των νόσων στην κοινότητα. Τα εμβόλια δρουν «διδάσκοντας» το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου (τη φυσική άμυνα του οργανισμού) να αμύνεται ενάντια σε μια συγκεκριμένη νόσο. Κύριος στόχος των εμβολίων είναι να προστατεύσουν από τις νόσους που προκαλούνται από ιούς ή βακτήρια.
Το πρώτο εμβόλιο αναπτύχθηκε τον 18ο αιώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επρόκειτο για ένα εμβόλιο κατά της ευλογιάς, μιας θανατηφόρου νόσου. Η ευλογιά έχει πλέον εκριζωθεί παγκοσμίως στον ανθρώπινο πληθυσμό χάρη στον εμβολιασμό. Το τελευταίο γνωστό κρούσμα καταγράφηκε το 1977 στη Σομαλία.
Σήμερα, υπάρχουν εμβόλια για πολλές νόσους. Η έρευνα συνεχίζεται προκειμένου να αναπτυχθούν εμβόλια που θα παρέχουν προστασία ενάντια σε ακόμη περισσότερες νόσους. Πρόσφατα αναπτύχθηκε ένα εμβόλιο κατά της νόσου του ιού Έμπολα, ενώ εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη η έρευνα για τα εμβόλια κατά του ιού της ανοσολογικής ανεπάρκειας του ανθρώπου (HIV).
Προτού χρησιμοποιηθεί ένα νέο εμβόλιο πρέπει να υποβληθεί σε αυστηρές δοκιμές. Η χρήση του εμβολίου μπορεί να εγκριθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ) μόνο κατόπιν επιστημονικής αξιολόγησης των αποτελεσμάτων των εν λόγω δοκιμών προκειμένου να διασφαλιστούν η ποιότητα, η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά του.
Από την αξιολόγηση αυτή πρέπει να προκύψει ότι τα οφέλη του εμβολίου για την προστασία του ανθρώπινου πληθυσμού από τις ασθένειες είναι πολύ πιο σημαντικά από κάθε πιθανό κίνδυνο. Οι επιστημονικοί εμπειρογνώμονες που αξιολογούν τα εμβόλια εξετάζουν πάντα πολύ προσεκτικά τα οφέλη και τους πιθανούς κινδύνους, ειδικότερα επειδή τα εμβόλια χορηγούνται σε υγιείς ανθρώπους.
Τότε μόνο, και εφόσον χορηγηθεί η σχετική έγκριση, μπορεί ένα εμβόλιο να παρασκευάζεται, να διατίθεται στην αγορά και να χρησιμοποιείται για την προστασία των ανθρώπων. Τα εμβόλια τελούν υπό συνεχή παρακολούθηση ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι παραμένουν ασφαλή και αποτελεσματικά.
Όπως μπορεί να συμβεί με οποιοδήποτε φάρμακο, έτσι και μετά τη χορήγηση εμβολίου ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να εμφανίσουν ανεπιθύμητες ενέργειες οι οποίες είναι συνήθως ήπιας μορφής και μικρής διάρκειας. Σε αυτές περιλαμβάνονται πυρετός, ή πόνος ή ερυθρότητα στο σημείο της ένεσης. Η εμφάνιση σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών είναι πολύ σπάνια.